Ολα δείχνουν πως η φωτογραφία άλλαξε σημαντικά!
Σε βάθος χρόνου θα ξεχάσουμε πως ήταν τα ηρωικά τα χρόνια του ασπρόμαυρου,
του σκοτεινού θαλάμου, των χημικών και των μεταλλικών – χειροκίνητων
φωτογραφικών μηχανών, που λίγα χρόνια πριν από αυτές, ήταν ξύλινες!
Πριν καλά συμπληρώσει διακόσια χρόνια από την ανακοίνωση της τεχνικής στο
κοινό, έχουμε πλέον αμέτρητες φωτογραφίες κάθε λογής, ποιότητας, και θέματος. Ο
κορεσμός από τις πραγματικές - καθαρές φωτογραφίες , τις απείραχτες δηλαδή όπως
βγουν από το φακό της μηχανής (straight photography) είναι προφανής, αλλά επιμένουμε…
Αλλά και όλα τα άλλα επαγγέλματα άλλαξαν, είναι πλέον κορεσμένα και δεν τα
σώζουν οι ειδικεύσεις, γίναμε πολλοί! Οι φωτογραφίες φτιασιδωμένες πλέον, μέχρι
σημείου που να είναι ζωγραφιές, πίνακες, εικόνες κι όχι πραγματικές
φωτογραφίες, χάνουν ολοένα περισσότερο την αυθεντικότητα και την αξία τους ως,
απλά φωτογραφίες.
Νομίζω πως ισχύει εδώ και χρόνια σε όλο το φάσμα της παραγωγής, της
δημιουργίας και των εργασιών το: «εύκολα, φτηνά και γρήγορα», και το : «μέγιστο
δυνατό κέρδος με το ελάχιστο δυνατό κόστος». Αυτές είναι συνθήκες που επιβάλλει
ο τρελός ανταγωνισμός. Έτσι δικαιολογούνται οι εφαρμογές της τεχνητής
νοημοσύνης και τα όσα θα δούμε στα επόμενα χρόνια, αν ζήσουμε...
Η ιστορία δείχνει πως κάθε 100-150
χρόνια η ειδίκευση και οι τεχνολογικές
βελτιώσεις δεν μπορούν να
φρενάρουν τις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές. Για την ιστορία, ήδη πριν
μπει η ανθρωπότητα στο 1900, οι περισσότερες εφαρμογές της φωτογραφίας που
γνωρίζουμε σήμερα (πλην των ψηφιακών) ήταν σε χρήση. Η ενσωμάτωση των
επεξεργαστών στις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές επιτάχυνε και αύξησε τα τεχνολογικά άλματα σε
σημείο που να μη προλαβαίνουμε να ενημερωθούμε και να συγχρονιστούμε. Κάποιοι
μένουν πίσω, άλλοι κάνουν άλματα αφήνοντας πίσω τους κενά. Οι υπόλοιποι
αγωνίζονται να σταθούν όρθιοι.
Σχετικά με τη τεχνητή νοημοσύνη.
Σκέφτομαι σοβαρά, και ειλικρινά, αν πρέπει να γράψω σχετικά με το θέμα,
καθώς οι περισσότεροι από ανταγωνισμό και ενδιαφέρον θα στραφείτε ακριβώς σε
αυτό που απεύχομαι και μου προκαλεί οργή και αηδία. Ομιλώ ξεκάθαρα για τις
παράλογες από άποψη φωτισμού και φτιασιδωμένες – όμορφες αλλά νεκρές πλέον
φωτογραφίες στον ιστό !
Ήδη εδώ και μερικά χρόνια οι ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές (κι όχι μόνον
αυτές) έχουν ενσωματώσει «έξυπνα» προγράμματα ελέγχου της έκθεσης.
ΠΧ, αρχής γενομένης από τον υπολογισμό έκθεσης μέσου όρου και άλλων τρόπων
φωτομέτρησης πέρα από το φωτόμετρο χειρός. Πριν τραβήξει ο φωτογράφος μια
φωτογραφία, ο επεξεργαστής συγκρίνει την λανθάνουσα εικόνα του συλλέκτη
–αισθητήρα με μια βάση δεδομένων-δημοφιλών λήψεων που διαθέτει στη μνήμη η
φωτογραφική μηχανή και επιστρέφει μια έκθεση (κλείστρο- ίριδα) πλησιέστερη προς
το μέσο όρο αξίας, και επομένως λογικά τη
πλέον στατιστικά σωστή.
Αν θέλει ο φωτογράφος τη χρησιμοποιεί. Και συνήθως θέλει αν φωτογραφίζει σε
φορμά JPG, αν βιάζεται, και αν χρησιμοποιεί το πρόγραμμα φωτογράφησης Full Auto. Αλλά έχει αυτός την τελική
ευθύνη αν γνωρίζει καλά τη διαδικασία και σέβεται το μέσον.
Θυσία όλα στη ταχύτητα, την ευκολία, τη μείωση κόστους; Ίσως.
Όχι μόνον αυτό, αλλά ο φωτογράφος κάνει χρήση της απλούστερης μορφής Ai μηχανικά, δίχως αναστολές και ενδοιασμούς αν εξακριβώσει ότι
το αποτέλεσμα είναι στατιστικά σωστό. Δηλαδή , αν στις 100 λήψεις οι 90-98 είναι
σωστές ως προς την αξία έκθεσης, τότε δεν υπάρχει σοβαρός λόγος να μην
χρησιμοποιήσει τους αυτοματισμούς και τη νοημοσύνη της μηχανής του. Αυτή είναι
η εύκολη λύση! Είναι όμως και σωστή δημιουργικά;
Τα προγράμματα επεξεργασίας εικόνας έχουν και αυτά εργαλεία-ρουτίνες που
προσφέρουν αυτόματα και γρήγορα σημαντικές αλλαγές στην όψη της φωτογραφικής εικόνας,
κάποιες αποδεκτές, κάποιες όχι, αλλά βελτιώνονται από έκδοση σε έκδοση. Μη
ξεχνάμε πως μαθαίνουν και οι προγραμματιστές που έφτιαξαν την Ai ( τεχνητή νοημοσύνη).
Προφανώς και δεν είναι, καθώς το μυστικό της φωτογραφικής δημιουργίας είναι
στο κάδρο, και την αντιστάθμιση έκθεσης, και στην αισθητική ευαισθησία του
φωτογράφου.
Ai , και επικαιρότητα.
Επηρεασμένος από τις ειδήσεις, βρήκα πάνω από μια ντουζίνα εφαρμογές,
λογισμικό, προγράμματα για υπολογιστές δηλαδή, άλλα δωρεάν , άλλα με πληρωμή
και κλειδωμένα. Όλα βοηθάνε το φωτογράφο να «αλλάξει τα φώτα» στις μέτριες, ή
ατελείς φωτογραφίες του. Φόντα, ουρανοί, χρώματα, περιττά αντικείμενα, πρόσωπα,
φωτισμοί, κορεσμός, κι ότι άλλο θα χρειαζότανε αρκετές ώρες εργασίας μπροστά σε
μια οθόνη, όλα μπορούν να αλλάξουν ανάμεσα σε επτά αναπνοές (ο δρόμος του
σαμουράι). Εύκολα, φτηνά, και γρήγορα!
Μονάχα το φως δεν αλλάζει, δηλαδή από ποια διεύθυνση προσβάλλει-φωτίζει το
θέμα! Χρώμα, φόντο κλπ αλλάζουν, μπορούν να αλλάξουν, ακόμη κι ο πλέον άσχετος
–μέτριος φωτογράφος μπορεί να γίνει «ο νέος θεός της δημιουργίας»!
Όμως είναι άλλο οι έτοιμες -τυποποιημένες ρουτίνες (στηριγμένες σε αμέτρητο
αριθμό εντυπωσιακών λήψεων), κι άλλο μια εφαρμογή που μαθαίνει συνεχώς από τα
λάθη της, από τα παραδείγματα και τα δεδομένα που θα εισάγει ο άνθρωπος, δηλαδή
τις δικές του δημιουργίες, ή από τα ευαίσθητα προσωπικά του δεδομένα, δηλαδή
φωτογραφίες από καθαρά προσωπικές στιγμές, οράματα, εργασίες, φιλικά και
αγαπημένα πρόσωπα , μια εφαρμογή δηλαδή που μοντάρει «πράγματα» που λογικά δεν
υπάρχουν, δεν μπορεί να υπάρχουν στην ορατή πραγματικότητα!
Οι προοπτικές εξ αρχής ήταν τρομακτικές για τους σκεπτικιστές, αλλά και
θαυμαστές καθώς οι λογική μιας μηχανής δεν επηρεάζεται από συναισθηματισμούς,
σκοπιμότητες, οράματα και φαντασία που είναι ειδικά «τεχνικά χαρακτηριστικά»
της ανθρώπινης νόησης.
Ήδη έχουμε δει ταινίες επιστημονικής φαντασίας με εμπλοκή του ανθρώπινου
γένους και μηχανών που μαθαίνουν από τα λάθη τους αρχικά, σαν και εμάς ένα
πράγμα. Και ερωτώ, εμείς μαθαίνουμε από τα λάθη μας; Από πότε;
Σήμερα σχεδόν αποδεχόμαστε ως ευκολίες και πραγματικότητα τις δυνατότητες
και τις μελλοντικές εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, ειδικά στη φωτογραφία, δίχως να έχουμε προετοιμαστεί για ότι μας
περιμένει.
Μας έχουν προϊδεάσει διανοούμενοι, φιλόσοφοι, συγγραφείς και σκηνοθέτες και
μη ισχυριστεί κανείς πως δεν μας το είπανε! Τώρα ξυπνάνε και οι φωτογράφοι, και
οι ζωγράφοι, που εγώ πιστεύω ότι αυτοί κυρίως θίγονται από τις μηχανικές
ζωγραφικές και εικονογραφικές δυνατότητες που προέκυψαν περισσότερο επιθετικές
από ποτέ.
Αναφέρω μερικές ταινίες για να
έχω την έξωθεν μαρτυρία: Α.Ι.: Τεχνητή νοημοσύνη (2001) Simone (2002), Blade Runner (1982), Μητρόπολις (1927), Παιχνίδια πολέμου (1983) Elysium (I) (2013), The Matrix
(1999), Ex Machina (2015), 2001: A Space Odyssey (1964), Saturn 3, (1980), arrival (2016), Solaris (η πρώτη
ταινία του Ταρκόφσκι), Red planet κλπ.
Που
είσαστε καημένοι: Σβεν Νκβιστ; Καρλ Ντράγερ; Αϊζενστάιν, Κούνδουρε, Φορντ;
(υπάρχουν κι άλλοι πολλοί).
Πρόκειται,
κατά την άποψή μου, για υπέροχες ταινίες, σκηνοθέτες, και κινηματογραφιστές,.
Το θέμα των δυνατοτήτων και των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης τρομάζει εμάς
τους φωτογράφους, ιδιαίτερα τους λάτρεις
της πραγματικής και άδολης φωτογραφίας, καθώς είναι το επάγγελμα και η τέχνη
μας, η ίδια η ζωή μας, αν όχι ολοκληρωτικά, τουλάχιστον σε πολύ μεγάλο ποσοστό.
Δεν μπορώ να αγνοήσω τα μηνύματα από τις οργανώσεις ανά τον κόσμο για τις
ολοένα μεγαλύτερες οικονομικές δυσκολίες του κλάδου μας. Όμως εδώ έχουμε κάτι
πάνω από τις οικονομικές απολαβές.
Έχουμε κάτι απύθμενο, καινούριο, που σαν μια μαύρη τρύπα στο διάστημα
άρχισε να απορροφά τις φωτογραφίες μας αρχικά για να «μαθαίνει» το απλούστερο ρετούς
και την αποκατάσταση παλιών φωτογραφιών.
Ωστόσο το «σύστημα» μπορεί να απορροφά και οποιαδήποτε φωτογραφία βρίσκει
μπροστά του στον ιστό. Και κάθε τι καινούριο τρομάζει γιατί δεν γνωρίζει κανείς
πως θα καταλήξει. Είναι πάντα επίκαιρος ο προβληματισμός αν η φωτιά είναι καλή,
ή κακή!
Αν εγώ θυμάμαι - αναγνωρίζω πάνω από 50.000 φωτογραφίες, φαντασθείτε τι
μπορεί να «κάνει» μια μηχανική εφαρμογή που «μελετάει, συγκρίνει, αποθηκεύει
και ανασυνθέτει» εικόνες και φωτογραφίες. Οι εικόνες αυτές θα αποκτήσουν τη
δική τους «ζωή» αξία και παρουσία, θα αυτονομηθούν. Ήδη εισέρχονται στη
παραγωγή και προβάλλονται ως ισότιμα έργα τέχνης σε εκθέσεις και παρουσιάσεις,
κι ας απουσιάζει η υπογραφή «δια χειρός» του δημιουργού για την ώρα. Έρχεται
όμως από πίσω ακόμη μια επιχείρηση ΑΕ με λογισμικό, έρευνα, εργαζόμενους, εξοπλισμό
και βάση δεδομένων! Και όπως όλη η παραγωγή σήμερα θα υπακούσει στο σύνθημα:
«εύκολα, φτηνά και γρήγορα», και στο : «μέγιστο δυνατό κέρδος με το ελάχιστο
δυνατό κόστος». Γιατί όχι;
Τα αποτελέσματα είναι θεαματικά για όποιο δεν έχει υπάρξει καλός φωτογράφος
ή ζωγράφος. Ίσως έχουν ατέλειες, αλλά είναι αρχή. Να θυμίσω ίσως πως υπήρχαν
τεχνίτες –ρετουσέρ στην εποχή του φιλμ (μέχρι και το 1995 που βαθμιαία πήραν
σύνταξη). Δεν ήταν αναγκαστικά
φωτογράφοι, όμως παίρνανε καταστραμμένες, με δυσκολία ορατές από το
γκριζάρισμα της πυκνότητας , παλιές φωτογραφίες, και έκαναν ανακατασκευή της
εικόνας πλέον.
Έτσι κι αλλιώς δεν υπήρχε εν ζωή κάποιος να επιβεβαιώσει την πιστή ομοιότητα
της φωτογραφίας με το θανόντα , ή το γεγονός. Έτσι κι αλλιώς το παρελθόν
γκριζάρει, θαμπώνει και τελικά σβήνει. Ωστόσο μετά από εργασία μιας εβδομάδας,
ίσως και περισσότερο, ο ρετουσέρ έδινε στο πελάτη κάποιες εικόνες σε
φωτογραφικό χαρτί, «όμορφες», αποδεκτές, ωραιοποιημένες σίγουρα και
εξιδανικευμένες, εικόνες αλλά όχι φωτογραφίες. Αυτό που ονομάζουμε «ζωή μετά
θάνατο»!
Υπήρχαν και τεχνίτες που έκαναν αξιόλογα μοντάζ με τυπωμένες φωτογραφίες,
δημιουργώντας νέα φωτογραφικά έργα τέχνης με σαφείς παραπομπές στη ζωγραφική
εικόνα πλέον ( Laszlo Moholy-Nagi, Umbo, Oskar Schlemmer, Paul Citroen για παράδειγμα).
Αλλά ουδεμία σχέση υπάρχει με τα σημερινά ψεύτικα φόντα και χρώματα που
βλέπουμε στα δωρεάν φωτογραφικά desktop της Mikrosfot.
Σήμερα για την ώρα είναι δωρεάν η παροχή κάποιων εφαρμογών για να πείσουν τους
φωτογράφους και άλλους πελάτες πως υπάρχει ζωή μετά θάνατο της φωτογραφίας
αρχίζοντας από το πορτρέτο. Ταΐζουν τα ψάρια για να τσιμπήσουν;
Αύριο, αυτό το αύριο που μας τρομάζει, τι θα γίνει; Όλες οι φωτογραφίες θα
μπορούν να γίνουν οτιδήποτε; Που θα πάει η αξία της φωτογραφίας ως ντοκουμέντο
και ως έργου τέχνης; Σε ποιο θα ανήκει
το αρχείο και οι φωτογραφίες του θανόντος φωτογράφου; Και όσες φωτογραφίες κυκλοφορούν
και θα κυκλοφορήσουν στον ιστό;
Ουδείς μπορεί να προβλέψει με τι ακριβώς θα ομοιάζει η ανασυντεθειμένη
πραγματικότητα! Οι περισσότεροι που είδαν και φωτογράφησαν την ορατή
πραγματικότητα, αργά, ή γρήγορα θα αποδημήσουν.
Είμαι μήπως καταστροφολόγος?
Με τη γνωστή Κασσάνδρα πάντως δεν ομοιάζω, και η αμφιβολία για όλα όσα μου
σερβίρουν μου θυμίζει μια από τις αρχές της φιλοσοφίας!
Έχοντας ασχοληθεί λίγο και με προγραμματισμό σε γλώσσα basic, θυμάμαι πως το πρώτο που έμαθα είναι ότι στο
προγραμματισμό κάτι που δεν μπορεί σήμερα, δεν υπάρχει καμιά δυνατότητα να
αποκλεισθεί πως δεν θα γίνεται αύριο.
Ποιός δηλαδή περίμενε από την εποχή
του PC-AT, ότι το 1999 ένα έξυπνο κινητό τηλέφωνο θα είχε τόσες φωτογραφικές
δυνατότητες, εφέ, προγράμματα βελτίωσης και επεξεργασίας, πέρα από τις
τεράστιες αναλύσεις;
Μήπως η εικονική πραγματικότητα VR (virtual reality) δεν είναι τίποτα άλλο
από το θρίαμβο της εικόνας επί της πραγματικότητας που δεν την αντέχουμε;
Η νέα πραγματικότητα της φωτογραφικής εικόνας, έτσι κι αλλιώς αντικαθιστά
με το χρόνο την ορατή πραγματικότητα και τη τόσο εύθραυστη φωτιστικά φόρμα της.
Η τεχνητή νοημοσύνη ήδη «μπορεί» να
ζωγραφίσει, να φτιάξει πρόσωπα, πίνακες, προϊόντα (mockup), τοπία, ανάλογα πάντα με τα δεδομένα που θα τη
«τροφοδοτήσει» ο προγραμματιστής. Τα ευαίσθητα όμως προσωπικά μας δεδομένα, οι
φωτογραφίες μας, οι συγγενείς μας, οι αναμνήσεις μας τι θα απογίνουν;
Ειλικρινά καλύτερα να με πουν σήμερα απαισιόδοξο, παρά να δω τη φωτογραφική
τέχνη να χάνει την αυθεντικότητα, ένα από τα λίγα προικιά που της απόμειναν.
Και οι δυο φωτογραφίες που έχω αναρτήσει είναι αυθεντικές, απείραχτες.
Γιάννης Γλυνός
23 Γενάρη 2023
